Kontrola drogowa w przepisach prawa
W pierwszej kolejności należy odnieść się do przepisów prawa, dzięki którym kontrola drogowa jest możliwa. Tak więc podstawą prawną do zatrzymania pojazdu i przeprowadzenia kontroli drogowej jest art. 129 Ustawy z 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym. Określa on, że policjant może legitymować uczestników ruchu i wydawać im wiążące polecenia dotyczące sposobu korzystania z drogi lub używania pojazdu. Wszystko w celu czuwania nad bezpieczeństwem i porządkiem w ruchu drogowym.
O czym warto pamiętać, policjant może zatrzymać pojazd do kontroli w dowolnej sytuacji. Wprawdzie zawsze musi przy tym podać powód zatrzymania, ale ten może być bardzo różny, np.:
- popełnienie przestępstwa lub wykroczenia;
- podejrzenie, że pojazd pochodzi z przestępstwa (np. auto kradzione);
- podejrzane zachowanie kierującego;
- podejrzenie, że w samochodzie przebywają osoby, które popełniły przestępstwo;
- podejrzenie, że pojazd jest w złym stanie technicznym;
- zgłoszenie interwencji przez obywateli,
- podejrzenie, że kierowca jest pod wpływem alkoholu lub innych podobnie działających środków;
- realizacja czynności służbowych na miejscu zdarzenia drogowego.
Uprawnienia policji podczas kontroli drogowej
Funkcjonariusze policji mają bardzo szerokie uprawnienia w obszarze kontroli drogowej. Mogą m.in.:
- sprawdzać dokumenty kierowcy i pasażerów,
- sprawdzać dokumenty pojazdu,
- kontrolować stan techniczny auta, ładunek i masę,
- przeprowadzać badanie trzeźwości,
- rejestrować wykroczenia za pomocą specjalnej aparatury,
- ukarać kierowcę mandatem karnym,
- sprawdzać stan licznika przebiegu,
- przeszukać samochód.
Jeżeli nie wykonujemy poleceń policjanta i stawiamy opór, w skrajnych przypadkach może on użyć wobec nas siły. Pozwala my na to Ustawa o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej. Niemal na pewno nie obejdzie się bez mandatu w wysokości przynajmniej 500 złotych.
Nie tylko policja. Kto może kontrolować pojazdy na drodze?
Co jest oczywiste, kontrola drogowa kojarzy nam się głównie z policją. Zwłaszcza że to służba o najszerszych uprawnieniach w tym zakresie. Jednak również inne służby mogą zatrzymać nasz pojazd do kontroli, tj.:
Inspekcja Transportu Drogowego
Służba o szerokich uprawnieniach w zakresie kontroli drogowej (m.in. zatrzymanie pojazdu, kontrola dokumentów, kontrola stanu technicznego, badanie trzeźwości). Oprócz tego funkcjonariusze ITD mogą mierzyć prędkość przy pomocy specjalnej aparatury oraz wystawiać mandaty i punkty karne. Uprawnienia są więc bardzo zbliżone do tego, co może funkcjonariusz policji. Natomiast inspektor ITD zawsze musi być umundurowany.
Żandarmeria Wojskowa
O ile zwykły żołnierz nie może zatrzymać pojazdu, takie prawo ma Żandarmeria Wojskowa. Jednak na tym jej uprawnienia w zasadzie się kończą, chyba że jest to pojazd wojskowy. W przypadku aut prywatnych żandarm może jedynie zatrzymać samochód. Oczywiście zmienia się to, jeżeli dokonuje zatrzymania wespół z funkcjonariuszem policji.
Straż Graniczna
Uprawnienia niemal identyczne z tym, co może policja oraz ITD. Straż Graniczna może m.in. kontrolować dokumenty (kierowcy, pasażerów i pojazdu), przeszukać samochód, korzystać z urządzeń do pomiaru prędkości, wystawiać mandaty (np. za niezatrzymanie się do kontroli, nadmierną prędkość), zatrzymać dowód rejestracyjny (np. jeżeli samochód jest w złym stanie technicznym), spisywać stan licznika, powiadamiać Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny (UFG) o braku obowiązkowej polisy OC. Warto mieć na uwadze, że uprawnienia Straży Granicznej w tym zakresie nie kończą się na obszarze przygranicznym. Może ona kontrolować pojazdy na terenie całego kraju.
Przeczytaj też: “Uprawnienia straży granicznej. Co mogą funkcjonariusze SG?”
Straż Miejska, Gminna lub Leśna
W przypadku Straży Miejskiej lub Gminnej jej funkcjonariusze mogą zatrzymać pojazd i ukarać jego kierowcę mandatem, ale wyłącznie za niestosowanie się do znaku zakazującego ruchu lub naruszenia przepisów postoju i zatrzymania. Z kolei Straż Leśna może karać mandatem, jeżeli naruszenie zakazu ruchu lub postoju ma miejsce w lesie. Inną ewentualnością jest przypuszczenie, że kierowca wywozi drzewo z lasu. Jeżeli kierowca jest pod wpływem alkoholu, każdy strażnik może go zatrzymać i wezwać policję.
Służba Celno-Skarbowa
Uprawnienia zbliżone do policji. Zwykle jednak funkcjonariusze tej służby sprawdzają tożsamość, prawo jazdy i ważne OC. Oprócz tego zatrzymują pojazdy, żeby sprawdzić, czy nie jest stosowany zamiast paliwa olej opałowy lub nie jest przewożony towar bez akcyzy. Pojazd służb musi być oznakowany, a funkcjonariusz umundurowany.
Inspekcja Ochrony Środowiska
Ograniczony zakres uprawnień dotyczący transportu odpadów. Czynności te mogą być przeprowadzane w obecności innych służb (np. policji).
Zarządzający drogą
Możliwość kontrolowania pojazdów tylko w obecności policjanta lub inspektora ITD.
Kiedy zatrzymać się do kontroli?
Jak wskazują przepisy prawa, pojazd do kontroli drogowej w terenie zabudowanym zatrzymać może policjant umundurowany i nieumundurowany. Jeżeli funkcjonariusz jest bez munduru, może to zrobić tylko w obszarze zabudowanym.
Jeżeli warunki atmosferyczne na to pozwalają, funkcjonariusz może dokonać zatrzymania ręką (tylko umundurowany) lub tarczą (tzw. lizak). Możliwe jest też zatrzymanie bezpośrednio pojazdem służb przez wydawanie sygnałów świetlnych i komunikatów głosowych. W sytuacji, kiedy panują warunki ograniczonej widoczności, policjant powinien użyć sygnałów świetlnych (latarka z czerwonym światłem lub specjalny lizak z elementami odblaskowymi i świetlnymi).
Sygnał powinien zostać podany wystarczająco wcześnie, aby kierowca mógł zatrzymać się w miejscu wskazanym przez funkcjonariusza. Jeżeli auto może stwarzać zagrożenie dla innych uczestników ruchu, policjant może nakazać kierowcy, aby jechał za pojazdem służb w bezpieczne miejsce. Sam pojazd służb może zatrzymać się nawet w miejscach zabronionych, ale tylko wówczas, kiedy jego postój nie stwarza zagrożenia w ruchu.
Kontrola drogowa. Jak się zachować?
Kontrola drogowa to czynność, która nie powinna paraliżować kierowcy. Oczywiście pod warunkiem, że jest on trzeźwy, nie złamał przepisów, a samochód jest w dobrym stanie technicznym i nie pochodzi z przestępstwa. Najważniejsze, aby wykonywać polecenia funkcjonariusza policji lub innych służb. W innym wypadku narażamy się na mandat w wysokości 500 zł i użycie środków przymusu.
Przede wszystkim nie należy wychodzić z samochodu, jeżeli policjant nie wyda takiego polecenia (dotyczy też pasażerów). W momencie, kiedy funkcjonariusz podchodzi do auta, należy otworzyć okno i trzymać ręce na kierownicy. Możemy zostać poproszeni o wyłączenie silnika i włączenie świateł awaryjnych. Rzadziej funkcjonariusz nakazuje otwarcie maski w celu identyfikacji pojazdu.
Opuszczenie samochodu jest możliwe tylko na polecenie funkcjonariusza (np. przejście do radiowozu w celu opłaty mandatu kartą; przedstawienia dowodu w postaci zarejestrowanego filmu; zatrzymanie w celu zapobiegnięcia próbie ucieczki; udzielenie pomocy; doprowadzenie do jednostki policji, izby wytrzeźwień, placówki służby zdrowia; przeprowadzenie czynności administracyjnej, badanie trzeźwości).
Policjant, który wykonuje czynności służbowe w ramach kontroli drogowej, powinien podać stopień, imię i nazwisko oraz powód zatrzymania. Na nasze żądanie ma on obowiązek okazać legitymację służbową. Jeżeli nie ma munduru, powinien sam bez wezwania okazać taki dokument, aby możliwe było zapoznanie się z informacjami potwierdzającymi jego uprawnienia (m.in. dane osobowe, numer służbowy, organ wydający).
Warto pamiętać, że w niektórych sytuacjach funkcjonariusz nie ma obowiązku okazywania legitymacji, tj.:
- podczas tzw. szybkich testów trzeźwości;
- po pościgu;
- jeżeli zachodzi prawdopodobieństwo, że samochód pochodzi z kradzieży;
- jeżeli zachodzi prawdopodobieństwo, że osoby poruszające się samochodem popełniły przestępstwo.
Jakie dokumenty należy okazać podczas kontroli drogowej?
Podstawowe dokumenty, jakie są nam niezbędne do poruszania się pojazdem to prawo jazdy, dowód rejestracyjny i potwierdzenie polisy OC. Jako że obecnie nie musimy wozić ich przy sobie, a wszystkie dane są sprawdzane w systemie, nie są nam one niezbędne w formie fizycznej podczas kontroli drogowej. Ubezpieczenia OC i dowodu rejestracyjnego pojazdu nie musimy mieć przy sobie podczas kontroli drogowej od 1 października 2018 roku, prawa jazdy – od 5 grudnia 2020 roku.
Przeczytaj też: “Pakiet deregulacyjny dla kierowców wchodzi w życie”
Wszystkie dane zostaną sprawdzone w bazie CEPiK (Centralna Ewidencja Pojazdów i Kierowców) na podstawie numeru rejestracyjnego pojazdu i numeru PESEL. Policjant sprawdzi m.in. ważność badania technicznego, polisy OC czy liczbę punktów karnych. Jeżeli wystąpią jakieś nieprawidłowości, zostaniemy ukarani mandatem, a dokumenty (np. dowód rejestracyjny) zostaną zatrzymane elektronicznie.
Podsumowując, rutynowa kontrola drogowa policji nie powinna nas przerażać. Jeżeli nie popełniliśmy przestępstwa, mamy legalny i sprawny pojazd oraz jesteśmy trzeźwi, nie należy mieć powodów do obaw. Ważne, aby nie utrudniać kontroli drogowej, ale wykonywać polecenia policjanta lub innego funkcjonariusza, który zatrzymał nasz pojazd do kontroli drogowej.
